Jeżeli zobowiązanie dwukrotnie przewyższa wysokość kapitału zakładowego, to do jego zaciągnięcia wymagana jest uchwała udziałowców. Samodzielne dokonanie takiej czynności przez zarząd może rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą.

Spółka z o.o. zamierza pożyczyć znaczną kwotę od innego przedsiębiorcy. W celu zabezpieczenia należności z umowy pożyczki na nieruchomości spółki ma być ustanowiona hipoteka. Czy dla zawarcia umowy pożyczki potrzebna jest zgoda wspólników? Czy w przypadku braku takiej zgody umowa jest nieważna?

Jeżeli kwota pożyczki dwukrotnie przewyższa wysokość kapitału zakładowego posiadanego przez spółkę, wówczas wymagana jest uchwała wspólników, w której wyrażą oni zgodę na zawarcie umowy pożyczki. Umowa pożyczki jest czynnością zobowiązującą. Wymóg uzyskania takiej uchwały (zgody) wynika z art. 230 kodeksu spółek handlowych (dalej: k.s.h.), zgodnie z którym rozporządzanie prawem lub zaciągnięcie zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego wymaga uchwały wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Celem tego przepisu jest ochrona wspólników spółki przed nadmiernie ryzykownymi działaniami członków zarządu (albo likwidatorów).

Wartość czynności prawnej należy odnieść do wysokości kapitału zakładowego podanego w umowie spółki i zgłoszonego do rejestru.

Przepis art. 230 k.s.h. ma charakter względnie wiążący, jego treść może być więc wyłączona lub zmodyfikowana w umowie spółki z o.o. Jest to dość powszechna praktyka, gdyż spółki często posiadają jedynie minimalny kapitał zakładowy. Z tego też powodu brak odniesienia się w umowie spółki z o.o. do treści tego przepisu może wręcz paraliżować działanie członków zarządu. Zatem czasami art. 230 k.s.h. jest całkowicie wyłączany w umowie spółki z o.o. albo modyfikowany, w większości w ten sposób, że jest podwyższony pułap wartości czynności prawnej, od którego jest wymagana uchwała wspólników. Innym przykładem modyfikacji jest przeniesienie kompetencji do wyrażenia zgody na radę nadzorczą lub inny podmiot.

Tym samym zawsze jest konieczne sprawdzenie treści umowy spółki z o.o.

Konsekwencje naruszenia wymogu uzyskania zgody

Czynność prawna dokonana bez takiej zgody jest zawsze ważna. Skutki naruszenia wymogu uzyskania zgody występują na płaszczyźnie stosunków wewnętrznych spółki.

Dokonanie takiej czynności bez zgody wspólników może rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą członka zarządu, chyba że nie ponosi winy (art. 293 par. 1 k.s.h.). Może również skutkować odpowiedzialnością organizacyjną członków zarządu w postaci zawieszenia w funkcji bądź odwołania z pełnionej funkcji. A jeżeli z członkiem zarządu jest zawarta umowa o pracę, może być nawet przyczyną zwolnienia dyscyplinarnego (art. 52 par. 1 pkt 1 kodeksu pracy).

Do ustanowienia hipoteki wymagana jest akceptacja

Jeżeli zaś w celu zabezpieczenia spłaty pożyczki ma zostać ustanowiona hipoteka na nieruchomości spółki (pożyczkobiorcy), w grę może wchodzić ponadto art. 228 pkt 3 k.p.c., t.j. wymóg uzyskania uchwały (zgody) wspólników na to obciążenie. Nie ma przy tym znaczenia wysokość hipoteki, wartość nieruchomości czy wysokość kapitału zakładowego. Co więcej, umowa spółki nie może ograniczać uprawnienia wspólników w tym zakresie.

Przepis art. 228 par. 3 k.s.h. stanowi, że uchwały wspólników wymaga zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nich ograniczonego przedsiębiorstwa. A ograniczonym prawem rzeczowym jest hipoteka.

W każdym więc przypadku należy zbadać, czy nieruchomość, na której ma być ustanowiona hipoteka, stanowi przedsiębiorstwo albo jego zorganizowaną część. Jeżeli tak – wówczas będzie wymagana bezwzględna uchwała wspólników na takie obciążenie. Istotne jest zatem zdefiniowanie pojęć „przedsiębiorstwo” i „zorganizowana część przedsiębiorstwa”. Pojęcie „przedsiębiorstwo”, do którego odnosi się art. 228 pkt 3 k.s.h., należy rozumieć zgodnie z definicją z art. 55¹ kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych, przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Dalej art. 55¹ kodeksu cywilnego wskazuje przykładowe składniki przedsiębiorstwa.

Pojęcie „zorganizowana część przedsiębiorstwa” nie zostało zdefiniowane ani w kodeksie spółek handlowych, ani w kodeksie cywilnym. Definicję tego pojęcia znajdziemy natomiast w ustawach podatkowych (art. 5a pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, art. 4a pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, art. 2 pkt 27e ustawy o podatku od towarów i usług). Wydaje się więc zasadne posłużenie się tą definicją w tym przypadku.

Wobec tego za zorganizowaną część przedsiębiorstwa należy uznać zespół składników, który spełnia następujące warunki:

• musi istnieć zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązań,
• zespół ten powinien być organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie,
• składniki przedsiębiorstwa powinny być przeznaczone do realizacji określonych zadań gospodarczych,
• zespół składników mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo, realizujące wskazane zadania.

Jeżeli z kolei okaże się, że nieruchomość nie jest przedsiębiorstwem spółki ani jego zorganizowaną częścią, wówczas nie jest wymagana uchwała wspólników wyrażająca zgodę na ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego (hipoteki) na tej nieruchomości.

Do ustanowienia hipoteki nie będzie również wymagana zgoda na podstawie wyżej omawianego art. 230 k.s.h. (w świetle którego rozporządzanie prawem o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego wymaga uchwały wspólników spółki z o.o.). Wynika to z tego, że przedmiotem hipoteki jest nieruchomość, a nie prawo własności.

Z pewnością jednak ustanowienie hipoteki powinno być poprzedzone analizą postanowień umowy spółki z o.o., bowiem obowiązek uzyskania takiej zgody może wynikać właśnie z umowy spółki. Zaś skutki naruszenia takiego wymogu umownego wynikają z art. 17 par. 3 k.s.h.

Możliwe sankcje

W przypadku ustanowienia hipoteki bez bezwzględnie wymaganej zgody wspólników (z art. 228 pkt 3 k.s.h.) sankcją jest nieważność tej czynności prawnej (art. 17 par. 1 k.s.h.). Zgoda wspólników może jednak zostać wyrażona po złożeniu oświadczenia przez spółkę, jednak nie później niż w terminie dwóch miesięcy od chwili dokonania czynności prawnej. Potwierdzenie wyrażone po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności prawnej (art. 17 par. 2 k.s.h.).

Naruszenie art. 228 pkt 3 k.s.h. może także rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą członków zarządu spółki na podstawie art. 293 par. 1 k.s.h., chyba że osoby te nie ponoszą winy. Może również skutkować odpowiedzialnością organizacyjną w postaci zawieszenia lub odwołania z pełnionej funkcji.

Źródło: Dziennik Gazeta Prawna, wydanie z dnia 21 lipca 2015 (nr 139), Firma i Prawo